Bazylika San Vitale jest jednym z najważniejszych zabytków sztuki wczesnochrześcijańskiej we Włoszech, szczególnie ze względu na przepych mozaik. Założony przez Julianusa Argentariusa i zamówiony przez biskupa Ecclesiusa, ośmioboczny kościół został poświęcony przez arcybiskupa Maximiana w 548 roku.

Wpływ sztuki orientalnej, typowej dla budynków w Rawennie, odgrywa dominującą rolę zarówno w architekturze bazylika, w której elementy sztuki wschodniej łączą się z zachodnią tradycją i jej mozaikowa dekoracja, która wyraża ideologię i wierzenia religijne epoki Justyniana. Typowy podział na nawę i dwie nawy zastąpiono tutaj centralnym, ośmiokątnym planem, zwieńczonym kopułą, która spoczywa na ośmiu pilastrach i łukach. Kopułę i nisze zdobiły freski w 1780 r. Przez malarzy bolońskich Barozziego i Gandolfiego oraz Guaranę z Wenecji Euganejskiej.

Po wejściu do bazyliki San Vitale oczy uchwycone są wysokością i szerokością przestrzeni, oszałamiającymi mozaikowymi dekoracjami absydy i barokowymi freskami kopuły. Prawdopodobnie z powodu tego pchnięcia w górę mały i mniej znany skarb często pozostaje niezauważony: labirynt jest przedstawiony na podłodze prezbiterium, tuż przed ołtarzem. Małe strzałki zaczynają się w centrum labiryntu i prowadzą w kierunku centrum bazyliki, przechodząc przez krętą ścieżkę. We wczesnych latach chrześcijaństwa labirynty były często symbolem grzechu i możliwego oczyszczenia. Znalezienie wyjścia z labiryntu było więc aktem odrodzenia.

Po podążaniu ścieżką labiryntu oczy mogą kontemplować ołtarz San Vitale i jedne z najpiękniejszych mozaik chrześcijaństwa.

SZTUKA MOSAICZNA

Część środkowa jest otoczona przez dwie nałożone na siebie ambulatoria. Górna, matrimoneum, była zarezerwowana dla zamężnych kobiet. Seria mozaik na lunetach nad triforią przedstawia ofiary ze Starego Testamentu: historię Abrahama i Melchizedeka oraz Ofiarę Izaaka; historia Mojżesza i Płonącego Krzaka, Jeremiasza i Izajasza, przedstawicieli dwunastu plemion Izraela oraz historia Abla i Kaina. Para aniołów, trzymająca medalion z krzyżem, wieńczy każdą lunetę. Na ścianach bocznych narożniki, obok ościeżnic, mają mozaiki Czterech Ewangelistów, pod ich symbolami (anioł, lew, wół i orzeł), i ubrane na biało. Zwłaszcza portret lwa jest niezwykły w swej dzikości.
Sklepienie krzyżowo-żebrowe w prezbiterium jest bogato zdobione mozaikowymi festonami z liści, owoców i kwiatów, zbiegającymi się na koronie otaczającej Baranka Bożego. Koronę podtrzymują cztery anioły, a każda powierzchnia pokryta jest mnóstwem kwiatów, gwiazd, ptaków i zwierząt, w tym wielu pawi. Nad łukiem, po obu stronach, dwa anioły trzymają dysk, a obok nich reprezentacja miast Jerozolimy i Betlejem. Symbolizują rodzaj ludzki (Jerozolima reprezentująca Żydów i Betlejem pogan).
Wszystkie te mozaiki wykonane są w tradycji hellenistyczno-rzymskiej: żywe i pomysłowe, z bogatą kolorystyką i pewną perspektywą, z żywym przedstawieniem krajobrazu, roślin i ptaków. Zostały ukończone, gdy Rawenna była jeszcze pod rządami Gotyckimi. Apsydę otaczają dwie kaplice, proteza i diakonikon, typowe dla architektury bizantyjskiej.
Wewnątrz intrados wielkiego łuku triumfalnego zdobi piętnaście mozaikowych medalionów przedstawiających Jezusa Chrystusa, dwunastu apostołów i świętego Gerwazego i świętego Protazego, synów św. Teofania rozpoczęła się w 525 r. Za biskupa Ecclesiusa. Ma wielką złotą powięź z wijącymi się kwiatami, ptakami i rogami obfitości. Pojawia się Jezus Chrystus, siedzący na niebieskiej kuli ziemskiej na szczycie sklepienia, odziany w purpurę, prawą ręką ofiarowującą koronę męczennika Saint Vitale. Po lewej biskup Ecclesius oferuje model kościoła.
U podnóża ścian bocznych absydy znajdują się dwa słynne mozaikowe panele, wykonane w 547 r. Po prawej stronie znajduje się mozaika przedstawiająca cesarza Justyniana I ze Wschodniego Rzymu, odziana w tyryjską purpurę ze złotą aureolą, stojąca obok urzędników sądowych Biskup Maximian, strażnicy palatinae i diakoni. Aureola wokół jego głowy nadaje mu ten sam aspekt, co Chrystus w kopule absydy. Justynian stoi pośrodku, z żołnierzami po jego prawej stronie, a duchowieństwo po jego lewej stronie, podkreślając, że Justynian jest przywódcą zarówno kościoła, jak i stanu jego imperium.

Złote tło mozaiki pokazuje, że Justynian i jego świta są w kościele